Yazarın Tüm Kitapları

Davranışsal ekonomiye ve onun bir alt dalı olan davranışsal finansa ilişkin bilimsel çalışmaların ortaya koyduğu bulgular, finansal kararlarda insan faktörünün rolüne ve etkisine dair açıklayıcı ve ikna edici kanıtlar getirdikçe “paranın psikolojisi” olarak tanımlanan kavram da hızla öne çıktı. Özellikle 2008 küresel finans krizinden sonra, “paranın psikolojisi”ne odaklanan araştırmalar, istatistiksel çalışmalar ve deneyler ivme kazanırken, bu alandaki makalelere ve kitaplara yönelik ilgi giderek arttı.

Bugün geleneksel-klasik ekonomi teorisini savunan çok sayıda ekonomist ve akademisyen finansın matematik temelli bir alan olduğunu kabul ederken, hem genel olarak yatırımcı camiasının psikolojisini anlamanın, hem de kendi bireysel psikolojimizi daha iyi tanımanın sağlayacağı getirileri de denkleme dahil etmek gerektiğini vurguluyor.

Özellikle de 2008 krizi sonrasında yayınlanmış çok sayıda tez çalışması, makale ve kitap da aynı şekilde bu anafikirden yola çıkıyor. Hatta dünyanın birçok ülkesinde Paranın Psikolojisi başlığıyla yayınlanmış farklı kitaplar var. Bu yayınların hepsi de sonuçta, finansal kararlarımızın bizi biz yapan karakter özelliklerimizle, duygularımızla, hem kişisel hem de toplum olarak kolektif deneyimlerimizle şekillendiğini açıklamayı amaçlıyor.

Morgan Housel’ın kaleme aldığı Paranın Psikolojisi, şu ana kadar yayınlandığı bütün ülkelerde milyonlarca okura ulaşmış olması, tanınmış ekonomistlerden övgüler alması, yatırım ve finansla ilgisi olsun veya olmasın herkese tavsiye edilmesi için nasıl bir fark yaratmış olabilir?

Her şeyden önce, Warren Buffett, Charlie Munger, Howard Marks, Daniel Kahneman, Richard Thaler geleneğinden gelen Morgan Housel bu kitapta okura hakikaten başarılı bir bileşim sunuyor. Birincisi, davranışsal finansın bugüne kadar ortaya koyduğu teorileri, bulguları ve karmaşık kavramları, finansal kararlarımızı etkileyen önyargı ve yanlı davranış eğilimlerini ekonomist bakış açısıyla ele alıyor. İkincisi, bütün bunları yatırımcı arka planıyla süzgeçten geçirerek, bilimsel çalışmalar ve istatistiklerle desteklenen pratik çıkarımlar sunuyor. Üçüncüsü, Wall Street Journal’ın ödüllü finans yazarı olarak, ele aldığı her konuyu, uzak ve yakın tarihten gerçek hikâyeler ve anekdotlarla beslediği sürükleyici ve kolay kavranabilen anlatılara çevirebiliyor.

Paranın Psikolojisi, adının da gayet açık ortaya koyduğu gibi finans ve yatırımın hisse seçimi ve portföy oluşumu gibi teknik yönlerine ya da değerleme ve analiz yöntemlerine değil, finansal kararlarımıza yön veren tutum ve zihniyetin arkasındaki psikolojiye ışık tutuyor. Kitapta yer alan 20 bölümün her biri kendi içinde bir mesaj iletirken, ortak tema ve anafikir, yatırım getirilerini optimize eden makineler değil insan olduğumuza, finansal başarımızı eğitim ve bilgi arka planından çok, parasal kararlardaki davranışlarımızı biçimlendiren psikolojimizin belirlediğine odaklanıyor.

Housel kitabın başında, yedi milyar insan ve sonsuz hareketli parçadan oluşan bir oyunda “tek ve eşsiz olduğunuz” önermesinden yola çıkıyor. “Farklı kuşaklardan gelen, farklı gelir düzeylerine sahip olan, farklı ebeveynlerce yetiştirilen, dünyanın farklı yerlerinde, farklı ekonomilerin içine doğmuş farklı teşvikler içeren farklı iş piyasalarını deneyimleyen ve şans seviyeleri farklı olan insanların çok farklı dersler öğrendiklerini” hatırlatarak öz-farkındalığa vurgu yapıyor.

Dünyaya bakışımızın kişi olarak kendimize özgü benzersiz yaşam deneyimleriyle şekillendiğine, fakat bu deneyimlerin nesiller boyunca evrilen kolektif insan deneyiminin sadece küçük bir kısmını yansıttığına, dolayısıyla da sınırlı kaldığına işaret ediyor. Bu sınırlı deneyiminin parasal kararlarımızı, finansa, yatırıma ve tasarrufa bakışımızı ve hatta algımızı hangi açılardan ve nasıl etkileyip yönlendirebildiğini, hangi hatalara ve önyargılara yol açabildiğini ortaya koyuyor.

Kısacası, herkesin dünyaya bakışının biraz eksik olduğunu, fakat o boşlukları doldurmak için eksiksiz bir anlatı oluşturduğumuzu vurguluyor. İnsanların para konusunda verdikleri her kararın, o sırada sahip oldukları bilgileri alıp dünyanın işleyişiyle ilgili kendilerine özgü zihinsel modelin içine yerleştirmeleriyle gerekçelendirildiğine dikkat çekiyor.

Her bölümün konusunu ve iletmek istediği mesajları tek tek yorumlayan uzun bir sunuş yazısı, öz-farkındalığa vurgu yapan bu kitabın hem kurgusuna hem de amacına ters düşebilir. Housel’ın kitapta işaret ettiği gibi “Mutluluk, sonuç eksi beklentilerdir” görüşünden yola çıkarak, yorumu siz okurlara bırakıyorum.

Ancak genel olarak değerlendirirsek, Morgan Housel bizi finansal kararlarımıza ve genel olarak bakış açımıza yön veren eğilimlerimiz, yani “paramızın psikolojisi” üzerinde düşünmeye davet ediyor.

Yatırım ve tasarruflarda bileşiklenmenin kaldıraç etkisini anlatırken, bir varlığa büyümesi için yıllar verilebildiğinde sonucun nasıl değiştiğini Warren Buffett ve Jim Simons örnekleriyle, ayrıca varsayımsal kişilerin yıllar içindeki getirilerini karşılaştırarak açıklıyor.

Herkesin zaman içinde kaçınılmaz olarak deneyimlediği öngörülemeyen iniş-çıkışları atlatabilmek için dayanıklılığın kilit önem taşıdığını vurguluyor. Ayakta kalma zihniyetini gerçek dünyada uygulamanın “paranızın psikolojisiyle” ilişkisine, servet üretmek ile serveti elde tutmanın farklı beceriler gerektirdiğine dikkat çekiyor.

Ayrıca genellikle gözden kaçan bir şeyin altını çiziyor: Finansal kararlar alırken duygularınızı tamamen bir kenara bırakacak kadar soğukkanlı bir şekilde rasyonel olmayı hedeflemeyin. Oldukça makûl olmayı hedefleyin, o kadar. Makûl daha gerçekçidir ve uzun vadede o fikre bağlı kalma şansınız daha yüksektir, ki para yönetiminde en çok önem taşıyan şey de budur.

Biz Inveo Portföy olarak, yatırımcılarımızın uzun vadeli finansal hedeflerine ulaşmalarına yardımcı olmak için aktif portföy yönetimi ile değer katma misyonumuzu hayata geçirirken, özel portföy yönetiminin “kişisel”liği konusunda bu kitaptan çok şey öğrenebileceğimizi düşünüyoruz. Aynı zamanda, finansal okuryazarlığa katkı çabalarımızda hedeflerimizi gerçekleştirme yönünde buradaki önerilerin hepimiz
için fayda yaratacağına inanıyoruz.

Morgan Housel’ın kaleme aldığı Paranın Psikolojisi esas olarak, finansal kararlar alırken veya kararlarınızı analiz ederken kendinizi iyi tanıyıp eğilimlerinizin farkına varmanızın önemine ve bu öz-farkındalık sayesinde zihninizin, düşüncelerinizin ve iradenizin gücünden faydalanabileceğinize dikkat çekiyor. İster finans ve yatırımdan, ister genel anlamda hayattan bahsediyor olalım, güçlü ve zayıf yönlerimizi, algılarımızı ve eğilimlerimizi doğru tanımlamadıkça, kendimizi geliştirmekte ve amaçlarımıza ulaşmakta zorlanacağımızı yadsıyamayız.

Housel biz sektör profesyonellerinin de, kendi sektörümüzü ve iş yapış yöntemlerimizi değerlendirmek üzere çarpıcı ve kışkırtıcı bir saptama ile yüzleşmemizi istiyor: “Son yirmi yılda finans sektörü en iyi üniversitelerden gelen, en zeki beyinleri topladı. Bundan on yıl önce finans mühendisliği Princeton Mühendislik Fakültesi’nin en popüler bölümüydü. Peki bunun bizleri daha iyi yatırımcı yaptığına dair herhangi bir kanıt var mı? Ben hiç görmedim.”

Morgan Housel, akıcı bir üslubun yanında zengin öykü ve anekdotlarla süslediği bu kitabında, biz yatırım yönetimi profesyonellerine de farklı bir kapı açıyor. Genel olarak, somut rakamlar ve testlerin sağladığı veriler ile değerlendirdiğimiz yatırımcılarımıza, biraz farklı gözlüklerle bakmamızı öneriyor: “Finansta da tıpta da uyulması gereken bazı temel ilkeler olduğu doğrudur; ancak önemli finansal kararlar hesap tablolarına veya ders kitaplarına bakarak alınmaz. Sofrada alınır. Genellikle de amaç, getirileri en üst düzeye çıkarmak değil, bir eşi veya çocuğu hayal kırıklığına uğratma olasılığını en aza indirmektir. Bu tür şeyleri tablolarda, grafiklerde veya formüllerde özetlemek zordur ve kişiden kişiye büyük farklılıklar gösterir. Biri için işe yarayan bir çözüm, bir başkası için sonuç vermeyebilir.”

Tüm dünyada büyük ilgi gören bu kitabın finans ve yatırımla ilgili olsun veya olmasın, herkes için faydalı çıkarımlar içerdiğini düşünüyoruz.

Morgan Housel’e, kitabı Türk okurlarla buluşturan Scala Yayıncılık ekibine, titiz çevirisi için Canan Feyyat’a ve bu çabada emeği geçen herkese ayrı ayrı teşekkür ederiz.

Halim Çun
Inveo Portföy, Genel Müdür/CEO