(SUNUŞ)

Yıl Milattan Önce 712. Gür bitki örtüsünün hâkim olduğu Hermos (Gediz) Vadisi içinde, Tmoloslar’ın (Bozdağ) kuzey eteklerine yaslanmış, geniş avlu içinde, kalın taş duvarlara oturtulmuş hanın bacası tütüyor. Hancı Anadyomenes, her dilden gevezeliklerin yükseldiği tahta masaların arkasındaki tezgâhında, kan ter içinde önünde sıralanmış altın ve gümüş külçelerini tartmaya çalışıyor. Sabırsız müşterilerin çıkardığı gürültü onu daha da zorluyor. Kimi külçelerden kuşkulandığı için, tezgâhın altında özel deri kılıf içine koyduğu mihenk taşını özenle çıkarıp, kullandıktan sonra, yine aynı titizlikle sarıp, yerine koyuyor.

Burası, Lydia’nın başkenti Sardes’in kuzey girişindeki kireç taşından yapılmış teras duvarlarının hemen dibindeki geniş bir avlunun içine oturtulmuş ilk binaydı; kentin iki hanından biriydi. Kente kuzeyden gelen yolcular burada konaklar, karınlarını doyururdu. Bir han da kentin güney girişinde, Efes (Ephesos) yönünden gelen yolculara hizmet ediyordu.

Kuzeydeki bu taş duvarlı hanı, Hancı Anadyomenes, karısı Paradeisos ve kızı Gelasinos ile birlikte işletiyordu. Kente kuzeyden ve doğudaki Pers yönünden gelen herkes önce Anadyomenes’in hanına uğrardı. Anadyomenes bir yandan konaklama ve yemek ihtiyaçlarını karşılarken, bir yandan da yolcuların getirdikleri giyim, takı, tarım aletleri gibi mallarının alım satım işlerini yapardı. Kısacası, Anadyomenes’in hanında yoğun bir alışveriş vardı. Uzaklardan ya da hemen yakındaki başka bir kentten gelen yolcular ellerinde malları ya da altın ve gümüş külçeleriyle Anadyomones’in tezgâhının başına üşüşürdü. Han’ın önünde onlarca at, deve ve eşekten oluşan, çeşitli arabaların bulunduğu kervanlar biriktiği bir gün Anadyomenes, müşterilerinin konaklama ve yemek için önüne koydukları gümüş külçelerinin yeterli olup olmadığını hesaplamaya çalışıyordu. Tartmaktan, ölçmekten bıktı, dayanamadı ve patladı: “Şu altını, gümüşü önceden tartacak, saflıklarını kontrol edip onaylayacak bir kimse yok mu? Kralımız ne güne duruyor? Neden ben uğraşıyorum bütün bunlarla? Vergi, haraç almak için askerlerini yollayan kralımız, bunları ölçüp, kontrol edecek adamlarını neden yollamıyor?” Anadyomenes gibi daha yüzlerce, binlerce tacir, Anadolu’da, Mezopotamya’da, Mısır’da aynı sorunlarla karşı karşıyaydı. Ticaret, ağırlıklı olarak bugünkü pazar yerlerini andıran panayırlarda yapılırdı. Külçeler ile alışverişe gitmek de bir ürünü satmak da oldukça zordu.

Kısacası, bugün geçerli olan paranın ilkel örnekleri Lydialı ve Frigyalı tacirler tarafından kullanıldı. İlk olarak, M.Ö. yedinci yüzyılda Ege’nin ve Batı Anadolu’nun saygın ve güvenilir tacirleri, kendi garantileri anlamına gelen paralar bastırdılar. Bu paralar merkezi otoriteden tamamen bağımsız olarak çıkarılmışlardı ve üzerlerinde çıkaran tacirin resmi bulunuyordu, ancak bu paraların üzerinde hiçbir değer birimi belirtilmiyordu. Tacirlerin paralarıyla birlikte, demir çubuklar, altın ve gümüş kapların para olarak kullanımları da sürüyordu. Ancak bu “para”lar, herhangi bir standarda sahip olmadıklarından ve ağır olmaları nedeniyle taşınmalarını da güç olmasından dolayı ticaretin gelişmesini de engelliyorlardı. Bunun üzerine yine tarihin ilk “devlet garantili standart paraları” Batı Anadolu’nun kent devletlerinin en gelişmişlerinden biri olan Lidya’da tedavüle çıkarıldı. Yeni paralar çok kısa sürede Ege’nin, Attika’nın, Anadolu’nun tüm ticaret yaşamına girdi.

Eski sistemin kullandığı paralar bir yana bırakıldı. Para aynı zamanda büyük bir ticaret özgürlüğü getirmişti. Öncelikle şunun altını çizmeli ki, elinizdeki kitap, yazar Tad Crawford’un mitolojiye olan ilgisinin bir ürünü olarak biliniyor. Tad Crawford, Paranın Gizli Yaşamı’nda, Lidya’da ortaya çıktıktan sonra, inanılmaz bir hızla yeryüzünün her yanına yayılan yaratımlarımızdan birini çevreleyen perdeleri kaldırıyor; Kral Midas’tan kredi kartının doğuşuna kadar eski masalları ve modern olayları araştırıyor. Paranın “Gizli” Yaşamı’ndaki tüm gizlerini görebilmemiz için, paranın tarihini, mitolojisini ve psikolojisini gözler önüne sererek, para hakkındaki köklü ve sorgulanmamış varsayımlarımızın kaynaklarını ortaya çıkarıyor. Her şeyi altına çevirebilen Midas, avını paylaşmayan balıkçılar, Dorothy ve Zümrüt Şehre giden altın yoldaki yoldaşları, kimseye bir şey veremeyen Cimri, sadece yiyeceğini değil borcunu da paylaşan avcı, gökten düşen para, manevi zenginlik olabilen ya da çalınabilen gömülü hazineler, borcun nasıl miras gibi olabileceği, Wall Street’in boğa ve ayılarının sembolizmi, dolar banknotunun arkasındaki her şeyi gören göz - tüm bunlar ve dünyanın dört bir yanından diğer birçok hikâye ve efsane, Paranın Gizli Yaşamı’nda keyifli yeniden anlatımlara ve araştırmaya dayalı analizlere yer veriyor.

Bu kitabın sayfalarını çevirdikçe, paranın neden bizi saplantı haline getirme gücüne sahip olduğunu anlayarak, yıkıcı kalıpları sona erdirme ve ruhun zenginliklerini keşfetme gücünü kazanıyoruz. Crawford, paranın ne işe yaradığı ve ne sunduğu konusundaki yanılsamaları ortadan kaldırmanın sadece zihnimizi özgürleştirmekle kalmayacağını, aynı zamanda bizi kalıcı değerlere doğru nasıl yönlendireceğini gösteriyor. Paranın Gizli Yaşamı aynı zamanda, paranın nasıl konuştuğunu ve ne söylemek zorunda olduğunu yorumlamak için bir araç olarak hizmet edecek bir yolculuğun şifrelerini de ortaya koyuyor ve bu amaçla da okuyucuları parasal arzularının kaynaklarını ortaya çıkarmak için büyüleyici bir yolculuğa çıkarıyor. Paranın neden bizi saplantı haline getirme gücüne sahip olduğunu anlayarak, yıkıcı kalıpları sona erdirme ve ruhun zenginliklerini keşfetme gücünü kazanıyoruz.

Crawford, paranın serbestçe kabul edilmesi gereken, mal ve hizmetleri değerlendirmek için bir ölçüm aracı sunan ve depolanabilir biçimde var olan bir değişim aracı olarak standart ekonomik tanımından vazgeçtikten sonra, paranın daha derin sembolizmini ele alıyor ve yaşam güçlerini, özellikle de doğurganlığı temsil ettiği sonucuna varıyor; başka bir deyişle, para bize bir tür enerji olarak hizmet ediyor. Kitabı okurken, Crawford’un klasik masalları ekonomik terimlerle yakından analiz etmesinde bir zorlanma gözlemleyebilirsiniz; ancak, hiç merak etmeyin, elinizdeki kitap, parayı en gerçek görme eğiliminde olanları da aydınlatıyor.

Onur Topaç

Gedik Yatırım Yönetim Kurulu Başkanı ve CEO

Kitaba sitemizden ulaşmak için:

Paranın Gizli Yaşamı

Borcun, Servetin, Hırsın ve Hayırseverliğin Kalıcı Hikayeleri

Tad Crawford

https://www.scalakitapci.com/paranin-gizli-yasami