Dünyanın en ünlü ve saygın entelektüellerinden biri olan Noam Chomsky, yaklaşık bir ay önce (7 Aralık) 96 yaşına ulaştı. Yarım yüzyıldan fazla bir süredir çok sayıda insan onun yapıtlarını çeşitli dillerde okudu ve birçok insan entelektüel tartışmalar ve güncel olaylara ilişkin fikir edinmek için, onun yorumlarını ve röportajlarını güvenerek izledi, okudu.

Chomsky, Haziran 2023'te hareketlerini ciddi ölçüde kısıtlayan, konuşmasını bozan ve seyahat etme yeteneğini engelleyen bir felç geçirdi. Chomsky'nin geniş kapsamlı çalışmaları arasında dil, insan doğası ve zihin üzerine odaklanan bilimsel araştırmalar ve ABD emperyalizmi, İsrail ve Filistin, Orta Amerika, Vietnam Savaşı, zorlayıcı kurumlar, medya ve insanların ihtiyaçlarının kâr ve kontrol uğruna boyun eğdirildiği birçok yola ilişkin siyasi yazılar yer alıyor. Geniş külliyatındaki önemli bir tema, insan yaratıcılığına ömür boyu duyduğu hayranlığı öne çıkarıyor.

Avram Noam Chomsky 7 Aralık 1928'de Philadelphia'da doğdu. O ve küçük kardeşi David Chomsky, ilerici eğitimciler olan Elsie Simonofsky ve William (Zev) Chomsky tarafından yaşam dolu bir evde yetiştirildiler. Chomsky öğretme ve öğrenmeye olan ilgisini sıklıkla ailesiyle birlikte İbranice eserleri okumasına ve John Dewey'in sürükleyici öğrenme yaklaşımını benimseyen ve diğer öğrencilerle rekabet yerine bireysel yaratıcılığı teşvik eden deneysel bir okul olan Oak Lane County Day School'da yaşadığı eğitim deneyimlerine dayandırır.

Chomsky, 12 yaşındayken babasının David Kimhi adlı 13. yüzyıl İbrani gramercisine ilişkin kitabının provalarını okudu. Bu, filoloji, felsefe ve dil ve zihin çalışmalarına dalmış bir hayat için önemli bir başlangıçtı. Çok erken yaşlardan itibaren, insanın doğuştan gelen özgürlük, haysiyet ve yaratıcılık eğilimlerini anlamaya çalıştı ve bu da insan doğasının bu özelliklerini geliştirmeye olan ilgisine ilham verdi.

Chomsky'nin ebeveynleri normal Roosevelt Demokratları olarak adlandırdığı kişiler olsa da, o topluma daha radikal yaklaşımlara ve zorlayıcı olmayan sosyal yapıların desteklenmesine ilgi duydu; 10 yaşındayken okuduğu İspanya İç Savaşı, okulunun gazetesi için Barselona'nın düşüşüne ilişkin bir başyazı yazmasına ilham verdi. Bu başyazı aynı zamanda, entelektüel çalışmalarının ve baskı sistemlerine ve gayrimeşru otoriteye karşı yüksek sesle meydan okumasının erken bir habercisiydi.

Chomsky gençliğinde Siyonist gençlik hareketinin Yahudi devletine karşı çıkan sosyalist kanadına katıldı ve yaptığı okumalar ve tartışmalar sonucunda sosyalist bir Filistin'de Arap-Yahudi sınıf işbirliğini desteklemeye başladı. Arapça ve İbranice okuma ve konuşma yeteneğiyle desteklenen Filistin ve İsrail hakkındaki derin bilgisi, İsrail devlet iktidarına yönelik birçok sert eleştirisinin şekillenmesine yardımcı oldu.

Kendini keşfetmeye ve özgürce araştırmaya odaklanan erken dönem eğitiminin ardından Chomsky, lisede ezberci eğitim, diğer öğrencilerle rekabet ve ana akım değerler sistemiyle tanıştı. Buna tepki olarak New York'a düzenli seyahatler yapmaya başladı ve burada kitapçıları keşfetti. Ayrıca 72. Cadde'de topluma daha radikal yaklaşımlarla ilgilenen göçmenler için canlı bir entelektüel merkez olarak hizmet veren bir gazete bayisi işleten bir akrabasını düzenli olarak ziyaret ediyordu.

Chomsky 1944 yılında liseyi bitirdi ve Pennsylvania Üniversitesi'ne kaydoldu. Her ne kadar burada karşılaştığı uygunluk ve statükocu düşünce yapısından duyduğu rahatsızlığı dile getirmiş olsa da, filozof C. West Churchman, dilbilimci Giorgio Levi Della Vida ve dahası dilbilimci Zellig Harris'in derslerinden ilham aldı. Chomsky, Harris ailesinin üyelerini tanıyordu çünkü Zellig Harris'in babası Harris'in evinde Yahudi ayinleri düzenliyordu ve Chomsky ailesi de zaman zaman bu ayinlere katılıyordu.

Chomsky'nin babasının dil çalışmalarına yaklaşımı, Zellig Harris'in Arapça, İbranice ve diğer Sami dillerini inceleyen Semitik alanındaki çalışmalarıyla benzerlikler taşıyordu. Harris, Noam'ı “Yapısal Dilbilim Metotları”nın kanıtlarını okumaya yönlendirdi. Chomsky, Harris'in dilbilim paradigmasını anlamak için çok çalıştıktan sonra bu paradigmayı terk etti, ancak Harris'in siyasi görüşlerinden ve teşvik ettiği yapılandırılmamış, canlı ve yaratıcı tartışmalardan etkilenmeye devam etti.

Chomsky, Carol Doris Schatz ile annesinin öğretmenlik yaptığı ve Chomsky'nin babasının müdür olduğu İbrani Okulu'nda tanıştı. Yıllar sonra, ikisi de Pennsylvania Üniversitesi'nde öğrenciyken çıkmaya başladılar. 1949'da evlendiler ve dört yıl sonra bir İsrail kibbutzuna, yani ortak tarımsal yerleşime taşınmaya karar verdiler; ancak, altı hafta sonra ABD'ye döndüler. Genç çift Boston'a yerleşti ve bir aile kurdu. Noam lisansüstü çalışmalarına devam ederken Carol da çocuklarını büyütmek için kendi çalışmalarına ara verdi. Daha sonra dil edinimi üzerine araştırmalara geri döndü ve sonunda MIT ve Harvard'da ders verdi ve araştırmalar yaptı. Carol Chomsky 2008 yılında öldü. Noam 2014 yılında Brezilyalı çevirmen Valeria Wasserman Chomsky ile evlendi.

Chomsky öğrenciyken, akademik psikologların çoğu insan dilini, kapsamlı eğitim, tümevarım, genelleme ve ilişkilendirme yoluyla edinilen alışkanlıklar, beceriler veya eylem eğilimleri sistemi olarak tanımlıyordu. Bu açıklamaya göre dil, bir ödüller ve cezalar sistemiyle pekiştirilen deneyimlerle aşamalı olarak gelişir. Bu çerçeve, metinlerin biçimini ve anlamını aynı şeyin farklı parçaları olarak analiz eden yapısalcı paradigmanın merkezinde yer alıyordu. Bu bakış açısına göre herhangi bir dil, dildeki en küçük ses ve anlam birimleri olan fonemlerin ve morfemlerin ve diğer bileşenlerin nasıl bir araya getirilip dağıtıldığını sınırlar. Bu görüşe göre, insanlar dili diğer bilgi türlerini edinmeye benzer şekillerde öğrenme kapasitesine sahiptir.

Chomsky'nin doktora çalışması, 1957'de yayımlanan “Sözdizimsel Yapılar” kitabı ve New York Review of Books'ta B.F. Skinner'ın “Sözel Davranışlar” kitabına yazdığı eleştiri bu paradigmaya meydan okuyordu ve Chomskian dilbilim devrimini müjdelemişti. Chomsky'nin çıkış noktası, insanların doğal dile maruz kaldıklarında aktif hale gelen evrensel bir dilbilgisine sahip olduklarıydı. Çocuklar doğuştan gelen bilgi üzerine inşa ederek bir dilde yeterlilik kazanırlar; bu da dil kapasitesinin, tıpkı vücuttaki organların gelişimine benzer bir şekilde zihinde büyüdüğü anlamına gelir.

Chomsky'nin doğuştan gelen insan yeteneklerine olan ilgisi kısmen 17. ve 18. yüzyıllarda kaleme alınan ve bilim, bireysel özgürlük ve hukukun üstünlüğünü vurgulayan Port Royal mantık sistemi ve Aydınlanma felsefesi ile ilişkilendirilen bir dizi felsefi incelemeden kaynaklandığını vurguluyor; Chomsky, bu fikirlerini, diğerlerinin yanı sıra Descartes, Kant, Rousseau ve Wilhelm von Humboldt'un yazılarına olan entelektüel borcunu özetleyen “Kartezyen Dilbilim” adlı bir kitapta geliştirdi.

Chomsky'nin çalışmaları 1960'ların başında dilbilim, felsefe ve psikoloji alanlarında tanınmasını sağladı. Kendi araştırmaları ve onun yaklaşımını benimseyen ve sayıları giderek artan dilbilimciler tarafından yürütülen araştırmalar, sözdizimi, üretici dilbilgisi, dil ve zihin, anlambilim, biçim ve dilin yorumlanması çalışmalarında önemli ilerlemelere yol açtı.

Siyasi angajmanı, ABD emperyalizmi, Soğuk Savaş, Orta Doğu, Orta Amerika ve Güneydoğu Asya hakkında “Bilgi ve Özgürlük Sorunları” ve “Devletin Nedenleri” de dahil olmak üzere dikkate değer bir röportaj ve kitap koleksiyonu olarak belgelendi. Chomsky aynı zamanda, Edward S. Herman ile “Karşı-Devrimci Şiddet”, “İnsan Haklarının Ekonomi Politiği” ve aynı adla popüler bir filme dönüştürülen “Manufacturing Consent” gibi kitaplar üzerinde işbirliği yaptı.

Chomsky'nin pek çok entelektüel projesini birbirine bağlayan ortak nokta, hayatının büyük bölümündeki çalışmalarının odak noktasını oluşturan "dört sorun"dur. Bunlardan birincisi, dünyayla teması kısa ve sınırlı olan insanların neden bu kadar çok şey bilebildiğini sorgulayan Platon'un problemidir. İkincisi, Orwell'in tamamlayıcı problemi olup, insanların erişebildikleri bilgi miktarı göz önüne alındığında nasıl bu kadar az şey bildiklerini sorar. Üçüncüsü Descartes'ın problemidir; bu problem, insanın düşüncelerini koşullara uygun ama koşullardan kaynaklanmayan araçlarla sonsuz bir aralıkta sürekli yeni şekillerde özgürce ifade etme kapasitesiyle ilgilidir. Son olarak, dili neyin oluşturduğuna odaklanan Humboldt'un problemi vardır.

Bu sorunlar farklı şekillerde insanların nasıl öğrendiği, insan gelişimini neyin engellediği ve dil yetisinin başlangıçtaki durumuna ilişkin spekülasyonlarla bağlantılıdır ve bu spekülasyonları “Dil Bilgisi” de dahil olmak üzere bir dizi metinde özetledi: "Doğası, Kökeni ve Kullanımı”, ”Dil ve Bilgi Sorunları: Managua Dersleri”, ‘Minimalist Program’ ve ”Neden Sadece Biz? Dil ve Evrim”, Robert C. Berwick ile birlikte.

“Son derece inatçı ve aktif” olarak tanınan Chomsky, 90'lı yaşlarının ortalarına kadar yayın yapmaya ve çağdaş konularda konuşmaya devam etti. Fikirleri evrim geçirdi ancak insan zihninin doğasına ilişkin bir dizi köklü fikre dayandı. Tarihte kendisinden en çok alıntı yapılan entelektüellerden biridir ve 2005 Küresel Entelektüeller Anketi'nde yaşayan en önde gelen kamusal entelektüel seçildi. Milyonlarca insan onun William F. Buckley, Angela Davis, Alan Dershowitz, Michel Foucault, Howard Gardner, Christopher Hitchens, Richard Perle, Jean Piaget, Briahna Joy Gray ve hatta Ali G. ile yaptığı tartışma ve münazaraları izledi.

Yaygın olarak bilişsel bilimlerin kurucusu olarak görülen Chomsky, büyük veri, yapay zeka ve ChatGPT'yi çevreleyen yutturmacaya eleştirel yaklaştı. Ezilenlerin ve mazlumların sesi olarak, insan hakları, entelektüel öz savunma ve güç ve boyun eğdirme yapılarına karşı bağımsız düşünce yoluyla halk mücadelesi perspektifinden konuştu. Chomsky'nin olağanüstü başarıları çok geniş bir alanda yankı buldu ve gelecekte de bulmaya devam edecek.

Chomsky'nin doğrudan kendisinin ya da başka entelektüel yazarlarla birlikte yazdığı yedi kitabı Scala Yayıncılık'tan yayınlandı ve yenilerinin yayınlanması önümüzdeki dönemde de devam edecek.

Direniş Üzerine Notlar (Çeviri: Birsen Altaylı, Zeynep Berkem)

Medyayı Dizginlemek (Çeviri: Osman Şenkul)

Fikirler Neden Önemlidir? (Çeviri: Mustafa Kemal Coşkun)

Gayrimeşru Otorite (Çeviri: Mustafa Çapa)

Geri Çekiliş (Çeviri: Deniz Ulusoy)

Kapitalizmin Sonuçları (Çeviri: Mustafa Kemal Coşkun)

Kalplerimizdeki Yeni Dünya (Çeviri: Sebastian Bernard)

Yakında yayınlanacak Chomsky kitapları:

- Uçurum

- Yaşanabilir Bir Gelecek Mümkündür

Vanderbilt Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Robert F. Barsky'nin The Conversation'da yayınlanan makalesinden derlendi.